Η μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό συνεπάγεται σημαντικές αλλαγές στη ζωή του παιδιού: νέο σχολικό περιβάλλον, νέα πρόσωπα, πιο απαιτητικό και κουραστικό ωράριο, διαφορετικός τρόπος διδασκαλίας και μελέτης, νέες εξωσχολικές δραστηριότητες, υπό την ισχύ φέτος των απαραίτητων μέτρων προστασίας από τον κορονοϊό.
Η προσμονή των παιδιών να φοιτήσουν στο “μεγάλο σχολείο” τελειώνει σε λίγες μέρες και η ανησυχία των γονιών πιθανώς κορυφώνεται. Ανησυχία για την ετοιμότητά τους να υποστηρίξουν κατάλληλα το παιδί τους, για την ετοιμότητα του παιδιού να διαχειριστεί τις προκλήσεις του νέου και διαφορετικού αλλά και ανησυχία για τις πρακτικές και ψυχολογικές πιέσεις που ακολουθούν τα μέτρα για την πανδημία.
Αλλαγές, σαν και αυτές που περιγράψαμε παραπάνω, δημιουργούν εύλογη ανησυχία στους γονείς του παιδιού που τραυλίζει για την πιθανή επιδείνωση ή επανεμφάνιση του τραυλισμού. Πόσο μεγάλος είναι όμως ο κίνδυνος της επιδείνωσης; Ποια παιδιά μπορεί να είναι περισσότερο ευάλωτα και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς; Αναλυτικές και εξειδικευμένες απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα βρείτε στο σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΤ.
Το «πρωτάκι» που τραυλίζει δεν είναι διαφορετικό από τα άλλα «πρωτάκια», ούτε έχει γονείς με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Παραθέτουμε λοιπόν εδώ, κάποιες συμβουλές που μπορεί να βοηθήσουν τους γονείς όλων των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών που τραυλίζουν.
Πρώτη τάξη εν μέσω πανδημίας: 10+1 συμβουλές.
- Η μάσκα κρατά μακριά τον ιό, όχι τον φόβο. Ο φόβος διογκώνεται όταν πλάθουμε άλογα σενάρια με τη φαντασία μας ερμηνεύοντας με τον δικό μας υποκειμενικό τρόπο τα δεδομένα. Μιλήστε στο παιδί ειλικρινά, απλά και με λόγια που μπορεί να κατανοεί. Εξηγήστε του τα δεδομένα και τα πράγματα που πρέπει να κάνει. Συντονιστείτε με τις οδηγίες του σχολείου και της πολιτείας ώστε να υπάρχει συνέπεια σε αυτά που ακούει και του ζητούνται. Μιλάτε ανοιχτά για τον κορονoϊό, όπως και για τον τραυλισμό, απευαισθητοποιημένα. Απευθυνθείτε του με τον τρόπο που θα του μιλάγατε για οποιοδήποτε άλλο θέμα που αφορά την υγεία και την ασφάλειά του. Προσπαθήστε να μην μεταφέρετε στο παιδί τις δικές σας ανησυχίες με τα λόγια σας. Η απευαισθητοποιημένη στάση περιορίζει τον φόβο στον βαθμό που αναλογεί στις περιστάσεις.
- Βοηθήστε το παιδί να αναγνωρίσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του, θετικά και αρνητικά. Η αναγνώριση συναισθημάτων όπως ο φόβος, ο θυμός, η χαρά, και η λεκτικοποίησή τους, βοηθά στην αποδοχή και τη διαχείρισή τους. Αν το παιδί δυσκολεύεται να βάλει σε λέξεις το συναίσθημά του, βάλτε το εσείς. Πείτε, αναγνωρίζοντας την ανησυχία του, «καταλαβαίνω ότι αυτή ήταν μια δύσκολη λέξη να την πεις» αντί να προσπαθήσετε να εξομαλύνετε την κατάσταση λέγοντας «έλα τώρα, δεν πειράζει που δεν την είπες, την άλλη φορά θα τα καταφέρεις».
- Να είστε ενεργοί ακροατές. Ακούτε τι πραγματικά λέει το παιδί για όσα συμβαίνουν στο σχολείο. Ανταποκριθείτε κατάλληλα, αποδεχόμενοι αυτό που περιγράφει, εμπλέκοντάς το στην επίλυση των θεμάτων που αντιμετωπίζει. Δείτε το βίντεο «Η Ιστορία του Πέτρου» που μπορεί να σας βοηθήσει στη διαχείριση της ανησυχίας του παιδιού και στην επίλυση προβλήματος.
- Δημιουργήστε διαύλους αμφίδρομης επικοινωνίας. Δώστε πρώτοι το παράδειγμα, μιλήστε στο παιδί για τη δική σας μέρα και για αυτά που κάνατε όσο εκείνο ήταν στο σχολείο. Δώστε του χρόνο να σας μιμηθεί και να μιλήσει για τη δική του μέρα. Κάντε παύσεις, πολλά παιδιά έχουν ανάγκη μεγάλες περιόδους αναμονής/σιωπής για να ενεργοποιηθούν και να μιλήσουν. Μην προβληματίζεστε και μην το πιέζετε αν δεν το κάνει. Ακούτε και μην προτρέχετε να συμφωνήσετε ή να διαφωνήσετε. Αν αισθανθεί ότι κρίνεται για αυτά που λέει, πιθανώς να σταματήσει να μιλά.
- Δάσκαλος – γονιός – παιδί, συμμαχία δυνατή! Ο δάσκαλος ή η δασκάλα της πρώτης είναι πρόσωπο ορόσημο στη ζωή του παιδιού. Ο δάσκαλος/δασκάλα είναι ο «αρχηγός» στην τάξη, βάζει κανόνες, συντονίζει τη ζωή των μαθητών στην τάξη και περνά τη μισή μέρα μαζί τους, δημιουργεί σχέση με το παιδί με στόχο τη σχολική ένταξη και ενσωμάτωση, τη μάθηση, την ψυχική και κοινωνική του ανάπτυξη. Ο γονιός γνωρίζει καλύτερα το παιδί του από τον καθένα, είναι ο ειδικός στο παιδί του. Είναι αρωγός και υποστηρικτής του έργου του δασκάλου, διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ σχολείου και σπιτιού, διαμεσολαβεί με στόχο τη διευκόλυνση του έργου του εκπαιδευτικού. Ο καθένας έχει ξεχωριστό ρόλο και συνεισφορά στη συμμαχία, προς όφελος του παιδιού. Δημιουργήστε εξ’ αρχής διαύλους επικοινωνίας με τον εκπαιδευτικό, κοινοποιείστε όλες τις πληροφορίες που αφορούν στο παιδί, συντονιστείτε με τον τρόπο δουλειάς του σχολείου και ακολουθείστε τις οδηγίες του δασκάλου, συζητήστε μαζί του τους προβληματισμούς σας, βρείτε από κοινού λύσεις και δεσμευτείτε αμφότεροι στην υλοποίησή τους.
- Οργανώστε τον χώρο μελέτης. Δημιουργήστε στο δωμάτιο του παιδιού αποκλειστικό χώρο μελέτης. Κρατήστε τον χώρο μελέτης λιτό και οργανωμένο, μόνο με τα απαραίτητα για τη μελέτη υλικά, αντικείμενα και βιβλία. Κρατήστε τα παιχνίδια μακριά στη «γωνιά παιχνιδιού» του δωματίου. Μαζί με το παιδί επιλέξτε κάποια παιχνίδια που θα βρίσκονται διαθέσιμα στη γωνιά παιχνιδιού και βάλτε τα υπόλοιπα στην ντουλάπα απ’ όπου μπορεί να τα παίρνει το παιδί αποσύροντας κάποια άλλα. Οργανωμένος χώρος μελέτης σημαίνει οργανωμένη μελέτη, αυξημένη συγκέντρωση, απόδοση και εξοικονόμηση χρόνου.
- Η εδραίωση συνηθειών από την πρώτη στιγμή θα κάνουν τη σχολική ζωή του παιδιού εύκολη. Βοηθήστε το παιδί να αναπτύξει ρουτίνες μελέτης από την πρώτη κιόλας μέρα. Παραδείγματα τέτοιων συνηθειών είναι, η καθορισμένη ώρα και χρόνος μελέτης, η καθιέρωση διαδικασίας προετοιμασίας για τη μελέτη (ξυσμένα μολύβια, γόμες πάνω στο τραπέζι, τετράδια/φυλλάδια το ένα κάτω από το άλλο, μόνο τα απαραίτητα πάνω στο γραφείο, ολοκλήρωση μιας εργασίας πριν την επόμενη, κ.α.), η καθιέρωση χρόνου παιχνιδιού κάθε μέρα, συγκεκριμένη ώρα και διαδικασία μπάνιου, φαγητού, ύπνου, η προετοιμασία της σχολικής τσάντας για την επόμενη ημέρα. Η ρουτίνα βοηθά το παιδί να προσανατολίζεται στον χρόνο της ημέρας, να γνωρίζει τι έχει να κάνει και με ποια σειρά, μειώνει την αγωνία του τι έπεται και τη ματαίωση του «δεν πρόλαβα», μειώνει την αναστάτωση και την ένταση της διαπραγμάτευσης με τον γονιό για πράγματα που πρέπει να γίνουν. Υπάρχουν παιδιά που έχουν απόλυτη ανάγκη την καθημερινή ρουτίνα και κάποια που αναστατώνονται λιγότερο όταν η ρουτίνα παραβιαστεί.
- Ενεργοποιείστε επικοινωνιακές δεξιότητες που καλύπτουν τα επικοινωνιακά ελλείμματα που προκύπτουν από τη χρήση μάσκας ή τη διαδικτυακή επικοινωνία. Η μάσκα στερεί από την επικοινωνία σημαντικές εξωλεκτικές πληροφορίες. Οι κινήσεις των χειλιών, για παράδειγμα, οι συσπάσεις και εκφράσεις του προσώπου, τα νοήματα που κάνουμε με το κεφάλι και το πρόσωπο, δεν είναι εμφανή κάτω από τη μάσκα. Η ανάγκη διαδικτυακής επικοινωνίας (εφαρμογές τηλεδιάσκεψη) μέσω της οποίας επιτελούνται πλέον πολλά μαθήματα ή θεραπευτικές συνεδρίες εξ αποστάσεως, δημιουργεί ευκαιρίες αλλά και εκπτώσεις σε επικοινωνιακές παραμέτρους που καθιστούν την επικοινωνία αποτελεσματική. Εξασκηθείτε στην τήρηση βασικών επικοινωνιακών δεξιοτήτων κατά την επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας. Τέτοιες δεξιότητες είναι: η ενεργή ακρόαση (ακούω με προσοχή αυτό που λέει ο άλλος και ανταποκρίνομαι κατάλληλα και άμεσα), η ομιλία με τη σειρά, η διασφάλιση χώρου και χρόνου ομιλίας για όλους ακόμα και για αυτούς που δυσκολεύονται με την ομιλία, η διατήρηση βλεμματικής επαφή κατά την επικοινωνία με το παιδί, η διατήρηση θέσης στο ύψος του παιδιού κατά τη συνομιλία, η διατήρηση αμέριστης προσοχής, η χρήση παύσεων και η αναμονή κατάλληλης ανταπόκρισης, η ενεργοποίηση της προσοχής του παιδιού και η διατήρηση της προσοχής στο θέμα της συζήτησης.
- Κοινωνική απόσταση όχι κοινωνική απομόνωση. Η κοινωνική απόσταση που επιβάλλεται σαν μέτρο προφύλαξης από την πανδημία δεν σημαίνει επιβολή κοινωνικής απομόνωσης. Για όλα τα παιδιά η ύπαρξη ευκαιριών κοινωνικής αλληλεπίδρασης είναι σημαντική για την εξέλιξη του λόγου, της επικοινωνίας και της κοινωνικότητάς τους. Για τα συνεσταλμένα, τα λιγότερο κοινωνικά παιδιά, για τα παιδιά που «θέλουν τον χρόνο τους» να ανοιχτούν, για τα παιδιά με δυσκολίες στην κοινωνική συνδιαλλαγή, για τα παιδιά που τραυλίζουν ή έχουν άλλες δυσκολίες στην ομιλία, το μέτρο της κοινωνικής απόστασης μπορεί να δημιουργεί ακόμα λιγότερες ευκαιρίες εξέλιξης των κοινωνικών τους δεξιοτήτων. Για παράδειγμα, η ανάγκη κοινωνικής απόστασης για το παιδί που αποφεύγει να μιλήσει επειδή τραυλίζει μπορεί να ενισχύει την αποφυγή επικοινωνίας σαν μηχανισμό διαχείρισης του τραυλισμού (αποφεύγω να μιλήσω επειδή φοβάμαι ότι θα τραυλίσω και η απόσταση που πρέπει να κρατήσω για τον κορονοϊού το δικαιολογεί). Το παιδί με δυσκολίες στην κοινωνική συνδιαλλαγή που δεν κατανοεί πλήρως τις κοινωνικές συμβάσεις μπορεί να αντιλαμβάνεται την ανάγκη τήρησης απόστασης σαν επίπληξη, όταν αυτή του επιβάλλεται. Σε κάθε περίπτωση η συνεργασία ειδικών, εκπαιδευτικών και γονιών είναι απαραίτητη για εξειδικευμένους, εξατομικευμένους χειρισμούς. Η εκμετάλλευση κάθε ευκαιρίας κοινωνικής επαφής με όποιο μέσο, τρόπο ή περιορισμό κρίνεται απαραίτητος για τη διασφάλιση της υγείας των παιδιών, μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά της κοινωνικής απομόνωσης. Η ενίσχυση της ενασχόλησης με αλληλεπιδραστικά παιχνίδια όπως τα επιτραπέζια και ο περιορισμός των παιχνιδιών οθόνης, μεταξύ αδελφών και μελών της στενής οικογένειας, δίνει πιθανές ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
- Διατηρήστε τη χαρά της γραπτής επικοινωνίας υψηλή. Το παιδί χαίρεται να αντλεί νοήματα από τις γραπτές λέξεις αποκωδικοποιώντας τες. Χαίρεται να βάζει τις σκέψεις του στο χαρτί με έναν κώδικα που μπορεί να τον διαβάσει κάποιος άλλος εγγράμματος. Ο γραπτός λόγος εξυπηρετεί επικοινωνιακές ανάγκες και η εκμάθησή του έχει στόχο την αύξηση της λειτουργικότητας του παιδιού. Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί αντίστοιχη χαρά με τις πρώτες λέξεις που λέει ένα παιδί όταν ξεκινά να μιλά. Διατηρήστε αυτή τη χαρά ενεργή. Η ανάδυση του γραμματισμού είναι φυσική διαδικασία και ενεργοποιείται από το κίνητρο του παιδιού να επικοινωνήσει μέσω του γραπτού λόγου. Αποφύγετε την υπερβολική ενασχόληση με την εκμάθηση του μηχανισμού ανάγνωσης και γραφής -άλλωστε αυτή είναι δουλειά του σχολείου- και εστιάστε στη χαρά της ανάγνωσης και της γραφής. Διαβάστε με χαρά και έκπληξη αυτά που γράφει το παιδί, επιβραβεύστε και δείξτε χαρά όταν σας διαβάζει αυτό που έγραψε, ακόμα κι αν δεν είναι ορθογραφημένο. Ενισχύστε το κίνητρό του να συνεχίσει να το κάνει.
- Η χρήση της μάσκας μπορεί να δυσκολεύει περισσότερο κάποια παιδιά. Παιδιά με δυσκολίες στην ακουστική επεξεργασία, με δυσκολίες στην ακουστική διαφοροποίηση μεταξύ κοντινών φθόγγων (όπως για παράδειγμα το «φ» και το «θ») βασίζονται στην πρόσθετη οπτική πληροφορία που μεταφέρει το στόμα ή το πρόσωπο για να ταυτίσουν τον ήχο με το γράμμα. Υψηλή σημασία έχει η οπτική πληροφορία του στόματος και του προσώπου για τα βαρήκοα παιδιά που βασίζονται σε αυτήν για να επικοινωνούν. Παιδιά με ΔΕΠ-Υ χάνουν ευκολότερα την προσοχή τους όταν εστιάζουν σε ερεθίσματα-διασπαστές, όπως η πιθανή ενόχληση της επαφής της μάσκας με το πρόσωπο.Παιδιά με διαταραχές στην αισθητηριακή επεξεργασία και πιθανή αμυντικότητα στα αισθητηριακά ερεθίσματα, παιδιά με εμμονές, στερεοτυπίες, ανελαστικότητα στη συμπεριφορά, παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς, μπορεί να διασπώνται ή να παρουσιάζουν αύξηση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών και συμπτωμάτων. Για όλα τα παιδιά με δυσκολίες ο ρόλος του γονιού στη μαθησιακή διαδικασία ενισχύεται αφού θα πρέπει να λειτουργήσει αντισταθμιστικά για τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στο παιδί υποχρεωτική χρήση της μάσκας στο σχολείο. Η συμμαχία γονιού-παιδιού-εκπαιδευτικού, εδώ ενισχύεται και με τους ειδικούς θεραπευτές που ασχολούνται με το παιδί.
Στο ΚΕΘΤ υποστηρίζουμε το «πρωτάκι» που τραυλίζει και τους γονείς του με κατάλληλα, εξειδικευμένα προγράμματα διερεύνησης και θεραπείας, για αυτή την ηλικία που παρέχονται από κοντά ή εξ αποστάσεως. Δημιουργούμε θεραπευτικές συμμαχίες με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς με αρχηγό το παιδί. Ενδυναμώνουμε τους γονείς, που γνωρίζουν το παιδί τους καλύτερα από οποιονδήποτε ειδικό, να γίνουν φορείς μιας σημαντικής αλλαγής στη ροή της ομιλίας του, την ψυχολογία και την επικοινωνία του.
Λογοθεραπευτής – Εξειδικευμένος Θεραπευτής Διαταραχών Ροής Ομιλίας
Διευθυντής Κέντρου Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού
